+7 (727) 267-28-83

rfsverfyҚР Ұлттық кітапханасының Н.Дәулетова залында қазақтың тұңғыш кәсіби балуаны, цирк әртісі Қажымұқан Мұңайтпасовтың 150 жылдығына арналған "Күш атасы - Қажымұқан" атты кітап көрмесі ұйымдастырылды.

Қажымұқан Мұңайтпасов 1871 жылы 7 сәуірде Ақмола облысының Қараөткел ауылында дүниеге келген. Француз күресінен әлем чемпионы атағын жеңіп алған алғашқы қазақ, ауыр салмақтылар арасындағы классикалық күрес бойынша әлемдік, ресейлік, өңірлік, содан кейін жалпыодақтық чемпионаттарда бірнеше рет жеңіске жетті. Оның ата-бабалары мықты болған, олардың арасында аты аңызға айналған Қобыланды батыр да бар. Атасы Ернақ Қажымұқанды қазақ ұлттық күресінің даналығына үйрете бастады. Оның әкесі Мұңайтпас кедей адам болған, бірақ ол жиі күрес жекпе-жектерінде жеңіске жеттіп, сол үшін Қалың Аяқты Балуан деген лақап атқа ие болған.

Қажымұқанның анасы жағынан ата-бабалары да батырлар болған. Оның атасы Лек ағаштарды тамырымен бірге жұлып алатын күшке ие болған. Қажымұқан әлі 17 жаста емес еді, ал оның атағы бүкіл қазақ даласын дүр сілкіндірді.

18 жасында Қажымұқан циркке шақырылды, онда ол цирк күресінің қыр-сырын оқыды. 1901 жылы Омбыда француз күресінен чемпионат өтті, онда Қажымұқан алғаш рет кәсіби кілемге шықты. Жеребе бойынша оған ең тәжірибелі балуан - Андрей Злобин түсті. Үлкен қиындықпен ол жас қазақ жігітін жеңді. Оның зор әлеуетін бағалай отырып, Андрей Злобин Қажымұқанға атақты Иван Лебедевтің күрес мектебіне ұсыныс білдірді.

Осы мектепті бітіргеннен кейін Қажымұқан кәсіби балуан ретінде өнер көрсетеді. Жарысты ұйымдастырушылар оны жапон балуаны Муханурға – қорқынышты самурай және микадоның күзетшісі деп ұсынады. Бұл сол кездегі әдеттегі тәжірибе болды, күрес жарыстары қазіргі американдық кетч театрландырылған күресіне ұқсас еді.

1905 жылдан 1914 жылға дейін Қажымұқан әлемнің 28 елін аралап, Қытай, Швеция, АҚШ және Аргентинада болды. Ол әр түрлі деңгейдегі 48 медалді иеленді, бірақ бұл марапаттардың ешқайсысы сақталмады.

Оның жапон балуаны Саракики Джиндофуды жеңуі ерекше болды. Француз күресінен әлем чемпионаты аяқталғаннан кейін, Саракики джиу-джитсудың көмегімен ол кез-келген адамды аямайтынын жеткізді. Жапондық күрестің ерекшеліктерін біле отырып, Қажымұқаннан басқа ешкім бұл жекпе-жекті қабылдаған жоқ. Айқас кезінде Саракики оның құлағы мен ернін жарақаттады, бірақ, қазақ батыры самдағайлығымен жапонды мықтап қолға алып, кілемге лақтырды.

Қажымұқанның лақап аты қара Иван болды, өйткені ол үш Иванмен – Иван Поддубныймен, Иван Заикинмен және Иван Шемякинмен бірге өнер көрсетті. Ал Түркиядағы жарыстарда Қажымұқан Қара Мұстафа деп аталды. Атақты түрік палуаны Нұруллахты жеңгеннен кейін Ыстамбұл билеушісі Шәкір паша қазақ палуанына онымен бірге Меккеге қажылық жасауды ұсынды. Дәл осы қажылықтан кейін Мұқан Мұңайтпасов өз есіміне «қажы» тіркесін алды. Осы «брендпен» ол алғаш рет 1912 жылы Саратовтағы жарыстарда өнер көрсетті.

Өткен ғасырдың 20-шы жылдарындағы Азамат соғысынан кейін Қажымұқан Қазақстанда күрес чемпионаттарын ұйымдастырады. Ал 1926 жылы ол Қызылордада тұңғыш кәсіби театр ашады. Онда өзінің шығармашылық жолын Әміре Қашаубаев, Қалибек Қуанышпаев және Иса Байзақов бастаған.

Ұлы Отан соғысы басталған кезде қарт спортшы Отанға көмектесуге шешім қабылдады. Ол шапито циркін ұйымдастырып, ауылдарды аралады. Гастрольге жиналған 100 мың рубльді Қажымұқан КСРО Қорғаныс қорына тапсырды. Жиналған ақшаға ол өз атынан Кеңес әскеріне Амангелді Имановтың құрметіне аталған ұшақты (У-2 моделі) сыйға тартуды сұрайды. Бұл ұшақ ұшқыш Қажытай Шалабаевтың басқаруымен Балтық және Ленинград майдандарында соғысып, 217 жауынгерлік ұшулар жасады.

Қазақтың ұлы батыры 1948 жылы тамызда пневмониядан қайтыс болды. Оның қабірі Оңтүстік Қазақстан облысы Темірлан ауылынан 5 шақырым жерде орналасқан. 1980 жылы ауылда аты аңызға айналған күшке арналған мұражай ашылды.